Po przejściu przez Lwią Bramę w północnych murach obronnych Ani, naszym oczom ukazują się rozsiane po sporym terenie liczne budowle. Największym i najważniejszym budynkiem w dawnej stolicy Armenii jest Katedra Matki Bożej.

Kiedy staję przed potężnym budynkiem, staram sobie wyobrazić jego pierwotny wygląd oraz przywołać najważniejsze fakty z „życia” katedry. Dzieło wybitnego średniowiecznego ormiańskiego architekta Trdata, powstaje na przełomie X/XI wieku. W 1064 roku miasto Ani zdobywają Turcy Seldżuccy. Według podania krzyż z kopuły zostaje strącony i pogrzebany przy wejściu do świątyni, aby każdy wchodzący po nim deptał. Katedra zostaje przekształcona w meczet Fethiye Camisi, ale w 1124 roku wraca do chrześcijan. Następnie w XIII wieku Katedra Matki Bożej prawdopodobnie przechodzi renowację. Niestety na skutek trzęsienia ziemi w 1319 roku zawala się kopuła, a katedra przestaje funkcjonować. Kataklizm pogrąża całe miasto, które powoli upada. Reszta bębna podtrzymującego kopułę zawala się podczas trzęsienia ziemi w 1988 roku, a po 1998 roku upada fragment dachu świątyni.

Katedra Matki Bożej – dziś

Wchodzimy do wnętrza, które według zamiarów architekta miało być mroczne. Obecnie trzy nawy wypełnia światło wpadające przez nieistniejącą kopułę, która wraz z dachem wspierała się na czterech potężnych kolumnach. Od wschodu mieści się absyda, a w niej podniesione względem podłoża świątyni prezbiterium posiadające dziesięć półkolistych wnęk. Bezskutecznie próbuję odnaleźć ślady obrazu przedstawiającego tronującego Boga. Biała farba naniesiona przez Turków skutecznie go pokryła.

Z synem wspinamy się po zniszczonych schodach do dwukondygnacyjnych pomieszczeń okalających prezbiterium. Na ścianach widać ślady wandalizmu, a w powietrzu unosi się smród ptasich odchodów. Przez okno jednego z pomieszczeń widać ruiny Kościoła Świętego Zbawiciela. Wychodzimy z kościoła jedynym otwartym wejściem (są trzy) od strony południowej.

Przy wejściu odnajdujemy tablicę informująca o historii miejsca oraz pracach mających na celu ochronę niezwykłego zabytku. Katedra Matki Bożej uważana jest bowiem za najwybitniejszy przykład ormiańskiej architektury sakralnej. Niektórzy badacze uznają ją za źródło inspiracji dla kluczowych motywów architektury gotyckiej, która w zachodniej Europie rozwinęła się wiek po wybudowaniu świątyni w Ani. Warto na koniec dodać, że katedra od 2009 roku jest pod opieką fundacji World Monuments Fund. Za jej sprawą oraz we współpracy z lokalnym partnerem Anadolu Kültür Katedra Matki Bożej jest chroniona jako przykład światowego dziedzictwa kulturowego.